دادگای فیدراڵ یا دادگای اتحادی وەک باڵاترین دامەزراوەی دەستوری و یاسایی لە جیاتی رۆڵی چارەسەر بگێڕێ، بەداخەوە وا خەریکە بەهۆی فشارە سیاسیەکانەوە ئەبێتە بەشێک لە گرفت.
پێکهاتەی ئەتنی و تائیفی کۆمەڵگای عێراقی بە جۆرێکە یەکلایی کردنەوەی هەر پرسێکی نیشتیمانی لە ژێر فشارە سیاسیەکانی پێکهاتەو لایەنە سیاسیە ناوەخۆیی و دەرەکیەکانەوە، چەندین رەهەندی نەرێنی و ناخۆشی لێدەکەوێتەوە.
دادگای فیدراڵی عێراقی لە جیاتی گێڕانەوەی هیواو زیندوو هێشتنەوەی چرای ئومێد و وزەبەخشین و رۆڵی یەکلاکەرەوەی لە پرسە یاسایی و نیشتیمانیەکان و خستنەسەر هێڵی ڕاستەقینەی پرۆسەی سیاسیەوە، دۆخێکی پڕ لە دڕدۆنگی و نائومێدی هێناوەتە ئاراوە.
ماهیەتی ئەم دادگایە کە لە رووکەشدا وەک دادگایەکی دەستوری وێنای دەکرێ، لە کرداردا هەنگاو بەرەو تۆخکردنەوەی هێڵە تائیفیەکانەوە دەنێ و کێشەکان ئاڵۆزتر دەکا.
تایبەت بە هەرێمی کوردستان و پرسی فرۆشی نەوت و غازەوەش، دادگای فیدراڵ لە ژێر هەژمون و فشاری دەرەکی و بە نەفەسێکی تائیفیەوە، لە دوا هەنگاویدا بریارێکی نادەستوری دەرکرد و هێندەی تر بوو بە هۆکاری ئاڵۆزکردنی پەیوەندیەکانی نێوان هەرێم و بەغداوە.
ئەم پێنگاڤەی دادگای ئیتیحادی ( فیدراڵ) دەکرێ وەک ئەو زنجیرە پلانانەی بەغدا بۆ گێڕانەوەی مەرکەزیەتێکی بەهێز خوێندنەوەی بۆ بکرێ، کەوا ساڵانێکە لە لایەن هەندێ لایەنی سیاسی و تائیفیەوە بێ وەستان هەوڵی بۆ ئەدرێ و مۆرکی نفوز و کاریگەری روحیەتی لایەنی دەرەکیشی پێوەدیارە.
وەڵام بدەوه