دیداری سەرۆک وەزیران، دەوڵەتداریی دروست و گوتاری ڕاشکاویی حکوومەت
هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی دەوڵەتی فیدڕاڵی عێراقدا قەوارەیەکی سیاسی دەستورییە، ئەم قەوارەیە، وەک حکومەت و پەڕلەمان و زمان و كولتوور و خاكەكەی دیفاکتۆیەو، بە توخمی بنچینەیی و پێكهێنەری سەرەكیی دەوڵەتی تازەی عێراق ناسێنراوە لەدەستوری دانپێدانراوی ساڵی ٢٠٠٥ و ماف و خواستە نەتەوەیی و نیشتیمانی و دارایی و كارگێڕییەكانی بە یاساكانی حكومەتی فیدراڵیی چەسپاوە، تەنانەت لە مادەکانی 117 و 126 و خاڵی چوارەمدا بە ئاشكرا هاتووە نابێت دەستكاری دەسەڵاتەكانی قەوارەی فیدراڵی هەرێمی کوردستان بكرێت.
ئەم ستاتۆ دەستورییەی هەرێم ڕێگەپێدراوەو هەیەو خاوەنی دیسکۆرس و گوتارو دیبلۆماسیەت و هێزی پێشمەرگەو سوپای نیزامی و ئەجێندای نەتەوەییەو دەبێت بەردەوام بێت لە فراوانخوازی و گەشەسەندن، ئەمە خێروچاکەی هیچ دەوڵەت و گوتارێکی ستەمخوازانە و فاشیستیانەی مەزهەبی نیەو دەرەنجامی شۆڕش و خوێن و قوربانیەکانی گەلی کورد خۆیەتی، لەناوخۆشدا دەبێت نوێنەری ویست و بەرژەوەندی گشتی خەڵکی کوردستان و چین و توێژەکانی بێت و بەتۆپزی فۆڕمەڵە بکرێتەوەو بخرێتە خزمەتی عەقڵانیەت و فەزیلەتی تاک و خواستی میللی و کۆمەڵایەتی، چیتر بۆشایی و گاپی سیاسی و ئیداری دروست نەبێت لەنێوان فیگەرە سەرەکییەکانی حکومەت و خەڵکدا بەتایبەتی بۆ هەرێمی کوردستان کە هێشتا لە قۆناغی بەریەککەوتنی ناسیۆنالیزم و دروستبوونی دەوڵەت نەتەوەو تۆتالیتاریزم و عەقڵیەتی فاشیستانەی عەرەبیدایەو لە دۆخی ڕزگاری نیشتیمانی و بەدەستهێنانی مافە دەستوری و دیموکراسی و جڤاکی و ئەتنیەکانی خۆیدایەتی، بۆیە هەر هەوڵدانێک بۆ باشترکردنی دۆخی ناوخۆیی هەرێم و ئاشتکردنەوەی خەڵک و لایەنە سیاسیەکان، یەکسانە بە ڕووبەڕوو بوونەوەی گەندەڵی و ئۆتۆکراسی و ستەمکاریەکانی فاشیزمی مەزهەبی و نیەتی ستەمکاریانەی دەوڵەتی عێراق.
دیداری ڕاشکاوانەی سەرۆک وەزیران و خەڵکی کوردستان ڕێک نیشاندانی ئەو ڕوانگە قووڵ و ڕەهەندە شاراوانە بوو بۆ ڕای گشتی عێراقی و نەیارەکانی، بۆ ناوخۆی کوردستانیش دیدارەکە، لە غیابی پەڕلەمانی کوردستاندا، وەک دیداری سەرۆک وەزیران و پەڕلەمانێکی بچوککراوەی خەڵکی بەشمەینەت و نوێنەرانی راستەقینە هاتە بەرچاوان، ئەو دیالۆگ و پرس و ستایلە مەدەنییە دەرخەری ئەوەبوو قەوارەی دەوڵەتداری و دەستوریی هەرێم لە هەڕەمی گرنگیدان بە خەمی گشتی و بەدەستهێنانی ڕەزامەندی تاک و داکۆکیکاری مافەکانیاندا وەستاوەو سەپۆرتیان دەکات و هەمان کات خوازیاری چەسپاندنی مۆدێلێکی نوێی بەڕێوەبەرییە دوور لە موجامەلەو تیۆرو دەستێوەردان و پاشاگەردانی ناوخۆیی.
ئەم جوڵەیە راستە جوڵەو کردەیەکی سیاسی ناوخۆیی و میدیایی گرنگ بوو، لێ وەک جوڵەی دەوڵەتانی دوای ڕێنیسانس و شۆڕشی فەرەنسی مایەی تێڕامان بوو بۆ میدیای ناوخۆیی و عەرەبی و بیانی و یارو نەیاری کورد، دیدارێکی مۆدێرن و لەسەرخۆو هێواش و دوور لە فەوزاو دروشم و خۆدەرخستن ڕێکخرابوو، راستە دارعەسای سیحری نییە بۆ چارەسەری قەیرانەکان و کۆتایی کۆی گرفت و ئازارەکان، بەڵام سەرەتای بڕینی قۆناغێکی هەستیارە بەرەو چەسپاندنی نەهجی دیموکراسی و بڕیاردانی عەقڵانی دروست و چارەنووسساز و سازشنەکردن و هێنانەقسەی خەمی پەنگخواردووی دڵی خەڵک بۆ باشترکردنی سیستمی خۆبەڕێوەبەری و فۆڕمەڵەکرنەوەی دام و دەزگاکان و شەفافیەت و مومارەسەکردنی قەوارەی دەوڵەت نەتەوە لە چوارچێوە دەستوریەکەی عێراقدا کە ناوی حکومەتی هەرێمە، نەوەک تەسلیم بوون و تێک شکان و خۆبەدەستەوەدان وەک هەندێک وێنایان کرد لە ڕابردوودا دوای بڕیارەکانی دادگای باڵای فیدڕاڵی دژی هەرێم.
كوردستان له ئێستادا ئاتاجی به ڕوانگەی قووڵی دیموکراسی و فیکری ڕاشکاو هەیە بەرامبەر خەڵک و چاککردنی گوزەران و بژێوی و موچودان و ئاوەدانی و عیمران، تا موماره‌سه‌كردن و حوكمڕانیه‌كی راقی تەکنۆکرات بێتە ئارا، كه كۆی دیدگاکانی خەڵک و دەستەبژێرو ئەکادیمیست و پاڵەو ڕەنجدەران پێكه‌وه ئامانجه‌كانی بۆ دیاری بكه‌ن نه‌ك حیزب ئامانجه‌كان بکاتە قوربانی بۆی، ئه‌مه بۆ گه‌شه‌سه‌ندنی هه‌رێم گرنگترین دەستکەوتەو دەبێت کاری لەسەر بکرێت و حکومەتی ئایندە ئەگەر بنکەفراوانیش بوو بەرمەبنای تەوافوقاتی سیاسی و حیزبی ئەوا دەبێت ڕوانگەو ویستەکانی دووبارە دابەش نەکاتەوە بەسەر بنکەکانداو بەشێوە کلاسیکیەکەو بەپێی حەزو خواستی حیزبی و موجامەلاتی سیاسیی.
دیداری ڕوبەڕووی بەردەوامی سەرۆک وەزیران و بەرپرسان و پانێڵسازیی و خستنەڕووی ڕەخنەو پێشنیارەکان لە میدیای هاوچه‌رخ، هاوزەمان پێویستی بە هۆشیاری گشتی و دیدی جێبەجێکاریی مەیدانیی هەیە لە گشت پارێزگاو هەرێمە بچووکەکان و دەسەڵاتیان بۆ شۆڕبکرێتەوە، کاتێک حکومەت هەست بە بوونی ڕەخنەو ناڕەزایەتیەکانی خەڵک دەکات و دێتەسەر هێڵی گەرمی چارەسەریی لەگەڵیان ئەوە بۆخۆی هەنگاوە دروستەکەیە بەرەو پشتێنەی قایم و بەهێزکردنەوەی ئیرادەی ناوخۆیی بۆ چارەسەریی و ڕیفۆرم و بەهێزکردنەوەی شوناسی هەرێم.
حكومه‌تی راقی و دیموكرات و به‌رهه‌مهێن له ئێستادا ده‌بێت به‌رمه‌بنای راوێژكاریی به‌رده‌وام و سروشتی داواکاریی و خواستی كۆمه‌ڵگه‌كه‌ی بێت كه بزانرێت چی ده‌وێت؟ حكومه‌ت گرنگه روئیا فراوان بێت نه‌ك بنكه فراوان، هاووڵاتی ئازاد هه‌ست بكات حكومه‌ت به‌شێك له خه‌ونه‌كانی جێبه‌جێ ده‌كات و چیتر حیزب به‌ته‌نها بڕیار له‌سه‌ر چاره‌نووسی ئه‌و نادات لە ژوورە داخراوەکاندا، ئێمه له كوردستانی باشوور هه‌میشه بۆ رازیكردنی حیزب و ئایدۆلۆژیاكان و ئاینه‌كان و كه‌مه‌نه‌ته‌وه‌كان و شۆڕشگێڕه‌كان و رێساو زیهنیەتە باوه‌كان لە رابردووداو هاتوین حكومه‌تمان درووست كردووه بۆ ڕازیکردنی ئه‌وانیترو داهێنانی سەقەتی پرۆسەی بەفەرمانبەرکردن و بەتاڵەی داپۆشراو لەبری دەرفەتی کارو وەرزێری و گەشت و گوزارو گرنگیدان بە بازاڕی ناوخۆیی و کەرتی تایبەت لەدەرەوەی حکومەت، دواجار نازانین گرفتی حوکمڕانی لە کوێدایەو لەسەرکەوتن کێ شکۆمەندەو لە شکست کێ بەرپرس، له‌كاتێكدا حكومه‌ت پێویسته داڕێژه‌ری سیاسه‌ت و ستراتیژی دوورمه‌ودابێت و ئەرک و ماف و سزاکانی ڕوون و ڕاشکاوبن بۆ هاوڵاتی، خه‌ریكی پرۆژه‌و دونیابینی خۆی و ئه‌جێندای گشتی و تاقیكردنه‌وه‌ی هێزو كارامه‌یی و داهێنانه‌كانی بێت نه‌ك گه‌مه‌ی بچوك و لاوه‌کی.
ئێستا خۆشبەختانە دوای ڕووداوەکانی ئەم دواییەو تێپەڕاندن و پەسەندکردنی بودجەی سێ ساڵەی عێراق، لە (12ـی حوزەیرانی 2023)ـی پەڕلەمانی عێراق ڕاستکردنەوەی هەندێک ڕێڕەوی هەڵە لەگەڵ بەغداد دەستی پێکردوە، ویست و ئیرادەیەکی بەهێزی کوردستانی هەیە بۆ گرنگیدان بە ڕەخنەو سەرنجی خەڵکی لەسەر کۆی پرۆسەی حوکمڕانی هەرێم وەک ئەوەی لەو دیدارەدا بینیمان و سەرۆکی حکومەت بە ڕاشکاوی هەم دیدگای قوڵی حوکمڕانی خۆی خستە ڕوو، هەم گوێی گرت لە سەرنج و داواکاریەکانی خەڵک،هەم پەنجەی خستە سەر کێماسی و بیماریەکان، ئینجا کاتی ئەوەیە لاپەڕە نوێکە هەڵبدرێتەوە بەرەو چاکسازیی ڕاستەقینە.
حکومەت هەر ئەوەیە ئاوا میانەی خۆش بکات لەگەڵ ناوخۆو دەرەوە، بریتی نییە لە سیاسەتکردن لە ڕوبەری حیزبی و مۆنۆپۆڵکراوی ئایدۆلۆژیی تەسک و بیزنس و دیوی تاریکی بچووک micro_political، حکومەتی کاریگەرو ڕاقی کایەی گشتیی فراوان و دیدی فەلسەفی بەڕێوەبەری گەشەسەندوو بۆخۆی دروست دەکات بۆ فەراھەمکردنی فەزیلەتی تاک و روبەری سیاسی گشتی دەکاتە موڵکی خۆی macro_political، حکومەتی دروست بریتییە له كۆمه‌ڵێك كایه‌ی سیاسی و ئیداری و یاسایی و دیدی جیاواز بۆ حوكمرانی، ئەمەش له چه‌ند روانگه‌و تێزێك پێك دێت كه یه‌كتری ته‌واو ده‌كه‌ن، پلاندانان و لێپرسینه‌وه‌و به‌دواداچوون، سفركردنه‌وه‌ی كێشه‌و نه‌هێشتنی بێكاری و به‌رزكردنه‌وه‌ی ئابووری و به‌های ئابوری وڵات و كه‌مكردنه‌وه‌ی هه‌ڵایسان و ئاسایشی گشتی، ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ی پشت به‌م پره‌نسیپه ده‌به‌ستێت بۆ حوكمرانی ئه‌وه حكومه‌تێكه له‌سه‌ر شارێی گۆرانكاری و پێشڤه‌چوون و دیموكراسی دەڕوات به‌ره‌و ده‌وڵه‌تی مه‌ده‌نی.
ئه‌وه‌ی گرنگه بۆ حكومه‌تی هه‌رێم له داهاتوودا کارکردنە لە ناو ئازارەکانی خەڵک و روبه‌ری گشتی و باشکردنی فەزیلەتی تاک، له رووبه‌ری ته‌سك بێته‌ده‌ره‌وه‌و به‌پێی ئه‌م رێكارو پره‌نسیپ و میتۆده مه‌ده‌نیه كاربكات، حكومه‌تی ئۆلیگاریشی ماڵی و دارایی و قۆرخکاری لە وەبەرهێنان و سەرمایەگوزاری بازاڕدا جێبهێڵێ و دەستکاری بکات بەقازانجی خەڵک، ئایندە گرنگیدانە بە بازاڕو فەراهەمکردنی خۆشگوزەرانی و ئازادی وتن و ڕێزگرتن لە ڕای گشتی و ئاشتەوایی، تا به‌ربگرین له به‌هه‌ده‌ردان و گه‌نده‌ڵی ڕێکخراو، كه خه‌ریكه بۆ ئه‌م نه‌وه‌یه ده‌بێته قه‌ناعه‌ت و میراتێكی خراپی کەڵەکەبوو.
دەبێ لەم گفتوگۆو دیدارانەدا پرسێک بەجددی یەکلایی بکرێتەوە، کە ئاخۆ کێ لە حوکمڕانیەو کێ لەدەرەوەی گوتاری حوکمڕانی، ئەو پاڕادایمە دووبارە دەبێت فۆڕمەڵە بکەینەوە بەرەو بڕیاری دروست، گەڕانەوە بۆ عەقڵانیەت و ئاکاری گشتی حوکمڕانی و چاودێریی وەک تۆماس هۆپز کە ڕای وایە ده‌وڵه‌تی دامەزراویی پاڵپشت بە ماف و یاساکان چەند بنەمایەکی گرنگی هەیە وەک، پاراستنی ئارامی و ئاسايشی ناوخۆیی و دەرەکی و پشتگيرى هاوڵاتی بۆ قەوارەو دەوڵەتەکەی کە ئینتیمای بەرزە و هاندانیان بۆ خۆشگوزەرانی گرنگە،
تۆماس هۆبز (١٥٨٨-١٦٧٩) بیریاری سیاسیی ئینگلیز، لە سەدەی حەڤدەیەمی زایینی، خواست بۆ گرێبەستی کۆمەڵایەتی دەخاتە ڕوو، بە شێوەیەک ئەو گرێبەستە پاسەوانی ئارامی و هێوریی کۆمەڵایەتی و خودی پایەگاکانی سیستم بێت لە پێشدا، دواتر ماف و ئازادییەکان بە گرنگ تەماشا دەکات بۆ حوکمڕانی وەک تیۆری گونجاندن، هەموو ئەوانە لەپێناو خودی فەزیلەتی تاکدایە بۆ دوورخستنەوەی توندوتیژی و هاریکاریی یەک و ترس لە ستەمکاری و تێکچوونەوەی سیستم. چاکسازی ڕاست ئەوەیە لە ناو حوکمڕانیەکەو لە ناوەوە ئیش بکەیت بۆ ڕیفۆرمی گشتی و نزیکی خەڵک بیت تا خەڵکیش پارێزەری ئەو سیستمە کوردییە بێت بەرەو دروستکرنی ئەو دیدە هۆپزییە بۆ حوکمڕانی و پاسەوانی ئارامیی، نەک بێئومێدی و هەڵهاتن لەواقیع، چونکە ئەوانەی دەستکەوتەکانی ڕاپەڕین ڕەتدەکەنەوەو ئەوانەش هۆگری دەستکەوتەکانن هەردوک، کوردو کوردستانی و نەوەی شۆڕشەکان و ڕاپەڕینەکانن و کوڕی ئەم میللەتەن و دەبێت پارێزراوبن، هەردولا نان و ئازادیان دەوێت، بەڵام دوو نان و دوو جۆر ئازادیی بوونی نییە لە یەک سیستمداو دەبێت یەک بخرێت بەپلان.
وەڵام بدەوه