ئابووریناسێكی عێراقی هەڵسەنگاندنێکی ڕەخنەگرانە بۆ ژمارەیەک بڕیاری ئابووری دەخاتەڕوو کە پێی وایە لە ساڵانی ڕابردوودا بوونەتە هۆی پاشەکشەی هەندێک لە ئاماژە سەرەکییە دارایی و ئابوورییەکانی عێراق، سەرەڕای داهاتە نەوتییە گەورەکان کە بەدەستهاتوون، ئەمەش بەپێی بڵاوکراوەیەک لە پەیجی فەرمی خۆی لە "فەیسبووک".
مه‌نار عوبه‌یدی، ئابووریناس و شاره‌زای كاروبارى دارایی، ده‌ڵێت: "بڕیاری دابەزاندنی بەهای دینار لە 1450 بۆ 1310 دینار بۆ هەر دۆلارێک، دەخاتە پێشەوەی ئەو سیاسەتانەی کە کاریگەرییەکی نەرێنی ڕوونیان بەجێهێشتووە. ئەو پێی وایە ئەم بڕیارە بووەتە هۆی زیادبوونی کورتهێنانی دارایی، سەرەڕای ئەوەی عێراق لە ساڵانی ٢٠٢٢، ٢٠٢٣ و ٢٠٢٤دا داهاتێکی نزیک بە ٣٠٠ ملیار دۆلاری لە فرۆشتنی زیاتر لە ٣.٦ ملیار بەرمیل نەوت بە نرخی مامناوەندی ٨٠ دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک بەدەستهێناوە. ئاماژە بەوەش دەکات کە ئەم دابەزاندنە خەرجییەکانی دەوڵەتی بە نزیکەی ٤٠ تریلیۆن دینار زیاد کردووە، کە بووەتە بارگرانییەک لەسەر دارایی گشتی، هەرچەندە پاساو بۆ بڕیارەکە بەوە دەهێنرایەوە کە لە بەرژەوەندی هاوڵاتیاندایە.
هەروەها ڕەخنەی لە بەرزبوونەوەی بەرچاوی خەرجییە بەردەوامەکان گرت، کە لە ١٠٤ تریلیۆن دینار لە کۆتایی ساڵی ٢٠٢٢ەوە بۆ ١٢٥ تریلیۆن لە ساڵی ٢٠٢٤دا بازیداوە، بە زیادبوونێک کە ٢٠ تریلیۆن دیناری تێپەڕاندووە. جگە لەوەش، خەرجی مووچە لە ماوەی تەنها دوو ساڵدا لە ٤٣ تریلیۆنەوە بۆ ٦٠ تریلیۆن دینار بەرزبووەتەوە. بە گوتەی ئەو، ئەمە بووەتە هۆی گۆڕینی زیادەی بودجەکانی پێشوو بۆ کورتهێنان لە ساڵانی ٢٠٢٣ و ٢٠٢٤دا، لەگەڵ بەردەوامبوونی کورتهێنان لە ساڵی ٢٠٢٥دا.
مه‌نار عوبه‌یدی ئاماژەی بەوەشکردووە کە قەرزی ناوخۆیی لە ٦٩ تریلیۆن دینار لە کۆتایی ساڵی ٢٠٢٢ەوە بۆ زیاتر لە ٨٥ تریلیۆن دینار لە ناوەڕاستی ساڵی ٢٠٢٥ بەرزبووەتەوە، کە بە شێوەیەکی سەرەکی پشتی بە نەختینەی بەردەست لە بانکە حکوومی و تایبەتەکان بەستووە. ئەمەش سەرچاوە بانکییەکانی وشک کردووە و کاریگەری لەسەر چالاکییە ئابوورییەکان هەبووە، و ڕێژەی قەرزی بۆ نزیکەی ٤٠%ی کۆی بەرهەمی ناوخۆیی بەرزکردووەتەوە.
سەرەڕای ئەم ئاستە بەرزانەی خەرجی و قەرزکردن، ڕوونیکردەوە کە کۆی بەرهەمی ناوخۆیی ڕاستەقینە لە ٢١٤ تریلیۆنەوە بۆ ٢١١ تریلیۆن دینار لە کۆتایی ساڵی ٢٠٢٤دا دابەزیوە. ئەمەش لاوازیی لێهاتوویی خەرجی گشتی و بێکاریگەریی سیاسەتە هاندەرەکانی گەشەسەندن ئاشکرا دەکات.
عوبه‌یدی ڕەخنەی لە بەردەوامی لاوازی بەشداریی کەرەتە گرنگەکانی وەک دارایی، بیمە، خزمەتگوزاری، کشتوکاڵ و سامانی ئاژەڵ گرت، سەرەڕای گەشەی دانیشتووان کە ساڵانە ٢.٦%ی تێپەڕاندووە. ئەو ئەمەی بە نیشانەی ئاڵنگارییەکان لە هەمەجۆرکردنی سەرچاوەکانی گەشەدا لەقەڵەمدا.
هەروەها سەرنجی بۆ ئەوە ڕاکێشا کە یەدەگی بانکی ناوەندی لە ١٤٤ تریلیۆن دینار لە کۆتایی ساڵی ٢٠٢٢ەوە بۆ ١٢٥ تریلیۆن دینار لە ناوەڕاستی ساڵی ٢٠٢٥دا کەم بووەتەوە. ئەمەش نیشاندەری بەردەوامی کورتهێنانە لە تەرازووی پارەدان و شکستی چارەسەرە سه‌ره‌كییەکانە.
ئابووریناسه‌كه ئەوەی خستەڕوو کە ساڵی ٢٠٢٤ بەرزترین بەهای گواستنەوەی دارایی بۆ دەرەوەی تۆمارکردووە، کە گەیشتووەتە زیاتر لە ٨٠ ملیار دۆلار، بە بەراورد لەگەڵ ٣٥ ملیار دۆلار لە ساڵی ٢٠٢١دا. هەرچەندە لە ساڵی ٢٠٢٥دا بە شێوەیەکی ڕێژەیی دابەزیوە، بەڵام پێشبینی دەکرێت لە سەرووی ٧٠ ملیار دۆلارەوە بمێنێتەوە، کە ئاماژەیە بۆ لاوازی کۆنترۆڵکردنی بازرگانی دەرەکی.
سەبارەت بە ئاماژە نێودەوڵەتییەکان، ئاماژەی بەوەدا کە عێراق لە ساڵی ٢٠٢٤دا لە ئاماژەی ئاسانی ئەنجامدانی کاری بانکی نێودەوڵەتیدا لە پلە دواکەوتووەکاندا ماوەتەوە. هەروەها لە ڕاپۆرتی ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوامدا کە لەلایەن تۆڕی چارەسەرەکانی گەشەپێدانی بەردەوامی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکانەوە دەرچووە، پلەی ١١٣ی لە کۆی ١٦٣ وڵات بەدەستهێناوە. ئەمەش لاوازی پێشکەوتن لە بوارەکانی پەروەردە، ژینگە، تەندروستی و حوکمڕانیدا نیشان دەدات.
به گوتەی عوبه‌یدی ، محه‌مه‌د شیاع سوودانى، سه‌رۆك وه‌زیرانى فیدراڵ، بڕیاری وای داوە کە کاریگەری نەرێنی داراییان هەبووە و بوونەتە هۆی فراوانبوونی کەلێنی کورتهێنانی دارایی و پاشەکشەی هەندێک لە ئاماژە ئابوورییەکان. ئەو پێی وایە چارەسەرکردنی ئەم ئاڵنگارییانە پێویستی بە پێداچوونەوەیەکی گشتگیری سیاسەتە ئابوورییەکان، و بەدیهێنانی هاوسەنگی لەنێوان سەقامگیری دراو و گەشەی ڕاستەقینەی بەردەوامدا هەیە، لەگەڵ پتەوکردنی شەفافیەت و حوکمڕانی.
وەڵام بدەوه