عێراق چووە ناوچەی سوور

عێراق چووە ناوچەی سوور بە شێوەی بەرچاو  لە دیموکراسیەت پاشەکشە کردووە. راپۆرتەكەی ئیكۆنیمیست ئنتگلنتس دەریشی خستووە: ”ساڵی رابردوو ساڵێكی رەش بوو سەبارەت بە دیموكراسی، كە ئاستی مامناوەندی جیهانی بۆ كەمترین ئاست دابەزیوە، لەوكاتەوەی ئەو ئاماژە و پێوەرە لە ساڵی 2006 دەستی پێ كردووە.“

عێراق لەنێو 165 وڵات بە پێوەر و ئاماژەی دیموكراسی 128ـه‌مینیانە، بەمەش ئاستەكەی چوارهێندەی ساڵی پێشتر دابەزیوە، كە تەنیا 2.88 خاڵی هێناوە، بەمەش كەوتووەتە ناو (ناوچەی سوور)، كە بە ناوچەی ژێر حوكمی زۆرداری وەسف دەكرێت.

راپۆرتەكە ئاماژە بۆ ئەوەش دەكات، كە تەنیا لە 8%ی خەڵك لە عێراق لەسایەی دیموكراتیدا دەژین، لەكاتێكدا 40%یان لەژێر حوكمی زۆرداریدا دەژین

بەپێی توێژینەوەیەك، لەو 47 وڵاتەی لەناو 167 وڵاتدا بە وڵاتی دیموكراسی وەسف كراون، تەنیا 24 وڵات كە دەكاتە 7.8%ی دانیشتوانی جیهان بە ”دیموكراسیی تەواو“ وەسف كراون، بە دابەزینی 8.9% لە ساڵی 2015.

نەرویج لە پێشەنگی لیستە جیهانییەكەدا هاتووە، ئینجا ئیسلەندا و سوید و فنلەندا، لەدوای ئەمانیش دانیمارك و ئێرلەندا و سویسرا و هۆڵەندا و تایواند تا پلەی دەیەم لەسەر ئلستی جیهان.

بەڵام پەنجا وڵاتەكەی دیكە، كە وڵاتانی وەك ئەمریكا و ئیسرائیل و تایلاندی تێدایە، بە كۆمەڵەی (دیموكراسیی ناتەواو) وەسف دەكرێن و هەریەكە لە پاراگوای و غینیای نوێش دەكەونە ناو ئەو كۆمەڵەیە.

ئەو وڵاتانەی دەشمێننەوە، 93 وڵاتەكەی دیكە لەنێوان كۆمەڵەی (رژێمی چەند جۆری) و (رژێمی زۆردار)ن و پاشەكشێی دیموكراسی لەو وڵاتانە بە چەندین هۆكارەوەیە، لەناویاندا هەژموونی سەربازی بەسەر سیاسەت و ناسەقامگیریی ئابووری و نەمانی متمانەی خەڵك بە حكوومەتەكانیان و زیادبوونی شێواز و ئامرازەكانی داپڵۆسین و سەركوتكردن.

راپۆرتەكە ژمارەی ئەو خەڵكانەی لەژێر (حوكم و رژێمی زۆرداری)دا بە 39.4% پۆلێن كردووە و ئەمەش ئاماژەیەكە بۆ دڵەڕاوكێ و ترس لە زۆربوونی ستەم و زۆرداری، كە لە رێییانەوە حوكم بەسەر سێیەكی دانیشتوانی جیهاندا دەكرێ.

راپۆرتەكە ناوچەكانی رۆژهەلاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقای بە نزمترینی لیستەكە تۆمار كردووە، كە ئاماژەكە تا 3.23 خاڵ دابەزیوە لە 2023، لەكاتێكدا  3.34 خاڵ بوو لە 2022، ئەمەش نزمترین پۆلینە لەوكاتەوەی ئاماژەكە لە 2006 بەكار كەوتووە.

بەگوێرەی پۆلینەكە، ئیسرائیل تاكە وڵاتە لە ناوچەی (دیموكراسیی ناتەواو)دا، جگە لە تونس و مەغریب، كە بە ناوچەی (رژێمی چەند جۆری) دادەنرێن، هەموو وڵاتانی دیكە لە ناوچەكە بە (رژێمی زۆرداری) وەسف دەكرێن.

لە پۆلینی رژێمە چەند جۆرییەكانی وڵاتانی عەرەبی، تونس بە 5.51 خاڵ لە ریزبەندی 82ی جیهانیدا دێت و مەغریبیش بە 5.04 خاڵ لە ریزبەرندی 93ی جیهانی دووەمی عەرەبی دوای توونس دێت.

هەرچی سەبارەت بە وڵاتانی رژێم زۆرداریییە لەناو وڵاتانی عەرەبییدا، ئەوا پۆلینەكەی روانگەی (ئیكۆنیمیست ئنتگلنتس) بەم شێوەیەیە:

جەزائیر بە (3.66) خاڵ  لە ریزبەند  110ی جیهانی، قەتەڕ (3.65) لە ریزبەندی 111، لوبنان (3.56) لە ریزبەندی 112، كوەيت (3.50) لە ریزبەندی 114ی جیهانی، فەلستين (3.47) لە ریزبەندی 115، عەمان (3.12) لە ریزبەندی 119، ئوردەن (3.04) لە ریزبەرندی 122، ئیمارات (3.01) لە ریزبرەندی 125، مسڕ (2.93) لە ریزبەندی 127، عێراق (2.88) لە ریزبەندی 128، جيبۆتی (2.70) لە ریزبرەندی 134، بەحرێن (2.52)لە ریزبەندی 139، سعووديە (2.08) لە ریزبەندی 150، یەمەن (1.95) لە ریزبەرندی 154، ليبيا (1.78)لە ریزبەندی 157، سوودان (1.76) لە ریزبەرندی 158، كۆتایی لیستەكەش سووريا (1.43) لە ریزبەرندی 163ی جیهانیدا دێت.